yahya jammeh ne demek?

Yahya Abdul-Aziz Jemus Junkung Jammeh ya da kısaca Yahya Jammeh (d. 25 Mayıs 1965), Gambiyalı asker ve siyasetçi. Jammeh, Afrika ülkesi Gambiya'nın 1994-2017 yılları arası devlet başkanlığını yürütmüştür. Jammeh'in görev süresi 19 Ocak 2017 tarihi itibarıyla bitmiş olsa da kendisi seçim sonuçlarını tanımadığını ve makamı terk etmeyeceğini açıklamış¹, 20 Ocak 2017 tarihinde rakibi Barrow'un şahsi sosyal medya hesabından yaptığı açıklaması doğrultusunda görevi bırakmayı kabul ettiği ifade edilmiştir.

Diola etnik grubuna mensup olan ailesi Senegal'den göç ederek Gambiya'nın sınıra yakın yerleşim yeri olan Kanilai'ye yerleşmişlerdir. Eğitimine devam ettiği bir dönemde Nisan 1984'te eğitim hayatını keserek askeri/polis bir birlik olarak ileride oluşturulacak olan Gambiya Ulusal Ordusu'nun (Gambia National Army - GNA) önceli olarak kurulan Gambiya Ulusal Jandarması'na (Gambia National Gendarmerie - GNG) katılmıştır. Bu birlik içerisinde eğitilmek üzere Amerika Birleşik Devletleri'ne gönderilmiştir. Aralık 1989 tarihinden itibaren devlet başkanı Dawda Jawara'nın koruma birliği içerisinde yer almıştır. Liberya'ya gönderilen Gambiya barış gücü personelleri arasında yer alan Jammeh, ilerleyen dönemlerde tekrar ABD'nin yanı sıra Türkiye'de de eğitim almaya devam etmiştir.

Gambiya'nın komşu ülkeleri, Aralık 2016'da yapılan genel seçimlerde yenilgisini kabul etmeyi reddettikten sonra Jammeh'i Ekvator Ginesi'ne sürgüne zorladı. Jammeh 1994'te bir darbede ile iktidarı ele geçirdikten sonra düzenli olarak seçimler yapmaya devam etti, ancak daha sonra yargısız infazlar, işkence ve keyfi gözaltı da dahil olmak üzere insan hakları ihlallerinden suçlandı. Bunlar 2019'da halefi Cumhurbaşkanı Adama Barrow tarafından kurulan Hakikat, Uzlaşma ve Tazminat Komisyonu'nun halka açık duruşmalarında yayınlandı fakat Jammeh komisyonla işbirliği yapmayı reddetmiştir.

Jammeh, lüks hayatını finanse etmek için ülkenin kasasından milyonlarca dolar çalmakla suçlanıyor. Görevden ayrıldıktan sonra birçok ülke tarafından mal varlığı donduruldu ve sürgüne gitti. Yolsuzluk ve insan hakları ihlallerine ek olarak, bir dizi genç kadına tecavüz etmekle de suçlanıyor.

İktidara gelişi

22 Temmuz 1994 tarihinde teğmen rütbesi ile içinde bulunduğu askeri polis teşkilatı ile birlikte devlet başkanı Jawara'ya karşı kansız bir darbe gerçekleştirerek devlet başkanlığı makamına kendisi oturmuştur.² Oluşturduğu askerî cunta Armed Forces Provisional Ruling Council ismi ile kendi önderliğinde ülkeyi yönetmeye başlamıştır. Ekim 1994'te yapılan ilk açıklamada oluşan olağanüstü hâlin 1998 yılına kadar süreceği belirtilmiş ancak Jammeh açıklamanın aksine 1996'da ilk devlet başkanlığı seçimlerinin gerçekleştirilmesine onay vermiştir.³ Jammeh seçimler gerçekleştirilmeden önce 8 Eylül 1996'da ordudan ayrılmıştır. Jammeh kurduğu yeni partisi Vatansever Kalkınma ve Yeniden Uyarlanma İçin İttifak (Alliance for Patriotic Reorientation and Construction) ile girdiği seçimlerden galibiyetle ayrılarak devlet başkanlığını resmen elde etmiştir. Jammeh elde ettiği bu başkanlık ile dönemin en genç devlet başkanı unvanına sahip olmuştur.

18 Ekim 2001 yılında gerçekleştirilen seçimlerden de oyların %53'ünü alarak galibiyetle ayrılan Jammeh, makamda kalmaya devam etmiştir.

Jammeh'in Moritanya'da bulunduğu bir dönemde, 22 Eylül 2006'da kendisine karşı bir askerî darbenin planlandığı bilgisi nedeniyle ülkesine geri dönen Jammeh, darbe planlayıcılarını vatana ihanet suçlaması ile tutuklatmış, darbe planlayıcısı olarak düşünülen ordu generali Ndure Cham ise komşu ülke Senegal'e kaçmıştır.⁴ Görülen davalar sonucunda Nisan 2007'de açıklanan karar doğrultusunda on subay davada suçlu bulunmuş, dört subay ise ömür boyu hapis cezasına çarptırılmıştır.⁵

22 Eylül 2006 tarihinde gerçekleştirilen seçimlerde üçüncü kez katılan Jammeh, oyların %67,3'ünü alarak tekrar seçilmiştir. Kasım 2011'de gerçekleştirilen seçimlerde oyların %72'sini alan Jammeh, dördüncü dönem başkanlığını garantilemiştir.

2008 yılında, İtalya Palermo'da Güvenlik ve Barış İçin Uluslararası Parlamento</u>'su tarafından barış arayışı ödülüne layık görülmüştür.⁶ 2008 yılında Kentucky'de ABD Dışişleri Valisi Steven L. Beshear tarafından Jammeh'e fahri Kentucky albayı unvanı verilmiştir.

Jammeh Aralık 2015'te yaptığı açıklama ile ülkesinin bundan sonra İslam devleti olacağını ifade etmiştir.

Düşüşü ve ülkeyi terketmesi

1 Aralık 2016 tarihinde gerçekleştirilen 2016 devlet başkanlığı seçimlerinde bir kez daha aday olan Jammeh, söz konusu seçimlerde muhalif siyasi partilerinin ortak adayı olarak seçimlere katılan Adama Barrow'a karşı yenilerek 22 yıllık devlet başkanlığı görevini 2017 itibarıyla Barrow'a teslim edecektir.⁷ Jammeh seçim sonuçlarının açıklanmasının ardından yaptığı ilk açıklamada ortaya çıkan durumu kabul ettiğini ifade etse de, 9 Aralık 2016 tarihinde yaptığı yeni bir açıklamada sonuçları kabul etmediğini ve yeni seçimlerin yapılması gerektiğini ifade etmiştir.⁸⁹¹⁰

Jammeh'in sonuçları kabul etmemesinin ve görevi bırakmayacağını açıkladıktan sonra yeni seçilen Barrow komşu ülke Senegal'e gitmiştir. Jammeh'in yetkilerini kullanarak olağanüstü hâl ilan etmesi sonrasında bu kararın Gambiya meclisi tarafından da onaylanması ile birlikte 90 günlük OHAL ilan edilmiştir.¹¹ Bölgesel grup olan Batı Afrika Ülkeleri Ekonomik Topluluğu, Senegal ve Nijerya önderliğinde olmak üzere Jammeh'in barışçıl yöntemlerle görevi bırakması gerektiğini ifade etmiş, bu durumun olmaması ve Jammeh'in 19 Ocak'ta görevi teslim etmemesi halinde askerî müdahalenin söz konusu olabileceğini bildirmişlerdir.¹² Afrika Birliği yaptığı açıklamada 19 Ocak tarihinden itibaren Jammeh'i Gambiya başkanı olarak tanımayacağını ifade etmiştir.¹³ Jammeh tüm bu açıklamalara rağmen görevi bırakmayacağını açıklamıştır. Yaşanan bu süreçte Jammeh'in makamı terk etmemesi ve tanınan sürenin de dolması nedeniyle Senegal'in askeri birliklerini Gambiya sınırına yerleştirdiği açıklanmış, Nijerya'nın Gambiya açıklarına gemi gönderdiği ifade edilmiştir.¹⁴

Sürgün

Ülkenin seçilen yeni devlet başkanı Barrow 20 Ocak 2017 tarihinde şahsi sosyal medya hesabından yaptığı açıklama ile Jammeh'in görevi bırakmayı kabul ettiğini ve ülkeyi terk edeceğini açıklamıştır.¹⁵

Jammeh bu açıklamadan bir gün sonra 21 Ocak 2017 tarihinin sabah saatlerinde devlet televizyonunda yaptığı açıklamada tek bir damla kanın bile dökülmesine gerek olmadığını ifade ederek görevi bırakmayı kabul ettiğini açıklamıştır.¹⁶¹⁷ Jammeh aynı günün akşamında kendisini ikna etmek için Gambiya'da bulunan Gine devlet başkanı Alpha Condé ile birlikte ülkesini terk ederek sürgüne Gine'ye gitmiş,¹⁸ buradan da kısa bir süre sonra Ekvator Ginesi'ne geçmiştir.¹⁹

Jammeh sürüldükten sonra, Adama Barrow'un özel danışmanı Mai Ahmad Fatty, Ocak 2017'nin sonlarında Jammeh'in devletin hazinesinden 11.4 milyon dolar çaldığını ve geçen haftasında lüks araçları için bir kargo uçağı kullandığını iddia etti. Maliye Bakanlığı ve Gambiya Merkez Bankasındaki teknisyenler tarafından onaylanarak, hazinenin neredeyse boş olduğunu da sözlerine ekledi.²⁰ Jammeh'in yaklaşık bir ay sonra iki bakan, sosyal güvenlikten, limanlardan ve ulusal telekomünikasyon şirketinden en az 50 milyon dolar para çektiğini iddia etti. Ayrıca, 4.5 milyon dolara mal olan özel jetinin, devletin emeklilik fonundan satın alındığını iddia ettiler. Hükûmet, Jammeh'in eylemlerinin ülkeyi 1 milyar dolardan fazla borç ile terk ettiğini belirtti.²¹ Reuters ajansı, Jammeh'in yardım derneği hakkında 24 Şubat 2017'de yayınladığı bir raporda, Jammeh Vakfı'ndan alınan fonların vakıf projelerine değil Jammeh'in kendisine gittiğini belirtti. Adalet Bakanı 10 Mart'ta hükûmetin sadaka banka hesabı kişisel kullanımı da dahil olmak üzere maliyesine ilişkin soruşturma açacağını açıkladı.

Jammeh, Mart 2017'de Ekvator Ginesi'ndeki bir çiftlikte fotoğraflandı.²² Bir Gambiya mahkemesi, Jammeh'in cumhurbaşkanlığı sırasında kamuya ait telekomünikasyon şirketi Gamtel aracılığıyla kamu maliyesinin 50 milyon dolarını kendi banka hesaplarına tahsis ettiğini bildirdi ve Mayıs 2017'de Gambiya'daki kalan varlıklarını dondurdu.²³

21 Aralık 2017 tarihinden itibaren geçerli olmak üzere, ABD Başkanı Donald Trump Magnitsky Yasası kapsamında ABD merkezli varlıklarının engellenmesi gereken kişiler arasında Yahya Jammeh'inde isminin eklenmesi kararını verdi.²⁴²⁵

Haziran 2018'de Gambiya hükûmeti, sağlık ve eğitim projeleri için para toplamak amacıyla Jammeh'in lüks otomobil ve uçak filosunu açık artırmaya karar verdi.

12 Ocak 2020'de bir hükûmet sözcüsü BBC'ye verdiği demeçte, Jammeh'in güvenliği garanti edilmediği için izinsiz olarak Gambiya'ya dönmemesi konusunda uyarıldı.²⁶

Ağustos 2021'de Adama Barrow, Yahya Jammeh'in başkanlık uçaklarından birini Beyaz Rusya'daki bir şirkete sattı.²⁷²⁸

Sürgündeki Jammeh, 2021 Gambiya cumhurbaşkanlığı seçimlerinde eski rakibi Mama Kandeh'i desteklediğini bildirdi.²⁹